Prezentujemy model macewy 3D oraz historię Gertrud Oyres (1876 – 1923), odtworzoną na bazie badań archiwalnych. Macewa znajduje się na Nowym Cmentarzu Żydowskim przy ul. Lotniczej we Wrocławiu.
Wiemy, że Gertrud Krimke urodziła się w Breslau. Datę z marmurowej macewy w kształcie arki przymierza potwierdzają indeksy Urzędu Stanu Cywilnego we Wrocławiu. Sam akt urodzenia niestety się nie zachował (znamy tylko jego numer – 4548), a w akcie zgonu z 1923 r. nie są wymienieni rodzice.
Pozostają więc domysły, choć oparte na dość solidnych przesłankach. Kiedy bowiem 1 grudnia 1876 r. Gertrud przyszła na świat, księgi adresowe Breslau wskazywały tylko jedną rodzinę o nazwisku Krimke.
Byli to Żydzi – mistrz szklarski Heimann Krimke i jego żona Ernestine z domu Littauer. Mieszkali wówczas przy Goldene Radegasse 26 (dziś jest to południowy pas ul. Kazimierza Wielkiego od Ruskiej do Krupniczej). Zakład szklarski mieścił się na parterze kamienicy, a rodzina mieszkała na pierwszym piętrze.
Jeśli rzeczywiście była to rodzina Gertrud, to właśnie tam zapewne przyszła na świat. Tak jak jej starszy brat – Alfred (ur. 13 listopada 1875) oraz młodszy – Hermann (ur. 20 kwietnia 1878). Odstępy między rodzeństwem również uprawdopodabniają możliwość, że Gertrud pochodziła właśnie z tej rodziny. Znacznie wcześniej urodził się jeszcze Salo – 5 kwietnia 1863 r.
Akt zawarcia małżeństwa Gertrud mógłby dać odpowiedź, kim byli jej rodzice, ale mimo przekopania ponad dwóch tysięcy aktów małżeńskich, z dwóch breslauerskich urzędów stanu cywilnego za lata 1900-1903, poszukiwania zakończyły się fiaskiem. Zachowane indeksy z lat 1888-1900 również nie odnotowały ślubu Gertrud. Być może ślub wzięli poza Breslau?
Tym niemniej na podstawie dokumentów Gminy Żydowskiej wiemy, że Gertrud Krimke wyszła za mąż za kupca Gustava Oyresa. Domniemujemy, że musiało to być na początku XX w., ponieważ pierwszy syn Gustava i Gertrud, Karl, urodził się 26 września 1903 r.
Młode małżeństwo Oyresów zajmowało wówczas mieszkanie na pierwszym piętrze przy Augustastr. 118 (po wojnie z ulicy tej wyodrębniono trzy ulice: Szczęśliwą, Pabianicką i Wesołą). Następnie przeprowadzają się na trzecie piętro przy Höfschenstr. (Zielińskiego) 30.
Gustav Oyres prowadził wówczas wraz z ojcem na pierwszym piętrze przy Tauenzienstr. (Kościuszki) 7 salon mody z konfekcją damską „H. Oyres und Sohn”.
Kolejny meldunek Gustava i Gertrud to ścisłe centrum – czwarte piętro kamienicy przy Schmiedebrücke (Kuźniczej) 48. W 1907 r. z księgi adresowej znika firma „H. Oyres und Sohn”, ale Gustav wciąż określany jest jako kupiec. Wyższe piętra kamienic mogą jednak oznaczać gorszy finansowo czas Oyresów, ponieważ najdroższe było pierwsze i drugie piętro.
Ale już 25 września 1909 r., Gertrud rodzi drugiego syna, Hansa Rudolfa, na drugim piętrze znów przy Augustastr., ale tym razem kamienicy numer 15. Oyresowie mają już też wtedy przynajmniej od roku telefon. Można było do nich zadzwonić wykręcając numer 7442. Gustav rozwija biznes meblami. Przy jego nazwisku pojawia się fach – przedstawicielstwo meblowe z siedzibą przy Frankfurterstr. (Legnicka) 93.
W czasie I wojny światowej w szpitalu w Duisburgu z powodu odniesionych ran umiera starszy brat Gertrud – Alfred.
Z kolei mniej więcej osiem lat później, w czwartek, 8 marca 1923 r., Gustav zgłasza śmierć swojej żony. Gertrud umarła tego dnia o trzeciej nad ranem w swoim mieszkaniu przy Augustastr. 15. Przyczyny śmierci nie wskazano w akcie zgonu. Odeszła mając 46 lat.
Ciało Gertrud zostało przekazane do domu przedpogrzebowego na Jüdischer Friedhof an der Flughafenstraße (cmentarz żydowski przy dzisiejszej ulicy Lotniczej) w piątek o 9:30. Równie skrupulatnie księgi cmentarne tej nekropolii podają termin pogrzebu – niedziela, 11 marca, godzina 16:00. Z tych dokumentów wiemy też, że w czasie ceremonii pogrzebowej zapłacono za udekorowanie domu przedpogrzebowego, grę na fisharmonii oraz wynajęto jednego śpiewaka.
Macewa, która stanęła na grobie Gertrud ma kształt arki przymierza. Na górze znajdowała się prawdopodobnie jakaś ozdoba, która została oderwana. Na froncie na górze znajduje się z kolei popularny na macewach akronim TNCBH (taw, nun, cade, be(j)t, he), czyli „tehi niszmato c(e)rura bicror ha-chajim” formuły nawiązującej do 1 Księgi Samuela (25,29): „Niechaj Jego dusza zostanie włączona w wieniec życia wiecznego”. Poniżej napisu pole zostało przedzielone na dwie części. Po prawej znajdują się dane Gertrud, a po lewej miały zostać zapewne w przyszłości wygrawerowane dane Gustava Oyresa.
Dlaczego tak się nie stało? Pewności nie mamy, ale mamy kilka hipotez. Po pierwsze Gustav Oyres ożenił się ponownie. Jego wybranką była Johanna Bernstein, z którą do 1939 r. żył w tym samym mieszkaniu, w którym zmarła Gertrud (Augustastr. 15). Po 1939 r. Gustav znika z ksiąg adresowych. Być może wyjechał wraz z synem i bratankiem. Teczki Hansa Oyresa i Herberta Oyresa (syna Siegfrieda, który był bratem Gustava), znajdujące się w Archiwum Państwowym we Wrocławiu to zbiór dokumentów, w których mowa jest o ich emigracji jeszcze w 1939 r. Tajna policja starała się rozeznać w ich majątku, by go przejąć i zablokować odpływ pieniędzy na konta zagraniczne. Hansowi 3 lipca 1939 r. odebrano obywatelstwo niemieckie. Obaj umarli w Anglii – Herbert w 1982, a Hans w 1984. Nie znaleźliśmy dotąd jednak żadnych informacji na temat dalszych losów Gustava.
Być może uda się nawiązać kontakt z potomkami.
Autor: Alan Weiss, inicjatywa Spod Ziemi Patrzy Breslau
Źródła:
- Archiwum Państwowe we Wrocławiu (AP Wrocław), księgi Urzędu Stanu Cywilnego we Wrocławiu
- Dokumenty Gminy Żydowskiej we Wrocławiu (GWŻ Wrocław) – link
- Ancestry.com
- Family Search
