MultiMemo – Multidirectional Memory: Remembering for Social Justice

MULTIMEMO – NOWY PROJEKT REALIZOWANY Z EUROPEJSKIMI PARTNERAMI

Projekt MultiMemo – Multidirectional Memory: Remembering for Social Justice (2023-2024) proponuje przekrojowe podejście do pamięci – takie, które podkreśla znaczenie pamięci dla sprawiedliwości społecznej i stawiania czoła współczesnym wyzwaniom związanym z łamaniem praw człowieka, konfliktami zbrojnymi i przemocą, wykluczeniem społecznym i kryzysem migracyjnym. Opierając się na koncepcji „pamięci wielokierunkowej”, projekt omawia i inicjuje różnorodne formy aktywnego upamiętniania w przestrzeniach publicznych w kilku krajach europejskich.

Punktem wyjścia dla MultiMemo jest trudne dziedzictwo II wojny światowej w Europie Środkowo-Wschodniej. Projekt koncentruje się na miejscach i praktykach „wielokrotnego wykluczenia” w odniesieniu do pamięci, które są problematyczne lub/i pomijane, ponieważ trauma Holokaustu nakłada się na inne złożone problemy społeczne, historyczne lub współczesne. Takie miejsca w Europie Środkowo-Wschodniej reprezentują również pewną formę dziedzictwa obu reżimów totalitarnych we współczesnej historii – narodowego socjalizmu i komunizmu. Zaproponowane w projekcie podejście intersekcjonalne jest obecnie bardziej aktualne niż kiedykolwiek, kiedy ponownie, po prawie ośmiu dekadach pokoju, doświadczamy wojny w Europie Środkowo-Wschodniej, w Ukrainie, której skutkiem są kryzysy uchodźcze i humanitarne.

Projekt jest finansowany przez Unię Europejską (CERV-2022-REM) i bierze w nim udział dziewięciu europejskich partnerów: FestivALT, UMF, Fundacja Zapomniane, JCC Warsaw, Fundacja Formy Wspólne, Fundacja Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich, CEJI – A Jewish Contribution to an Inclusive Europe, Uniwersytet w Würzburgu oraz Hochschule für Jüdische Studien Heidelberg.

SERIA WYDARZEŃ

1. KICK-OFF MEETING – WARSZAWA

Pierwsze spotkanie projektu MultiMemo odbyło się w dniach 19-20 lutego 2023 roku w Warszawie. Wspólnie z partnerami konsorcjum omówiliśmy cele i podejście projektowe oraz przedstawiliśmy je szerszemu gronu odbiorców. Wydarzenie rozpoczęliśmy spacerami po dwóch warszawskich cmentarzach żydowskich, Okopowej i Bródnie, skupiając się wokół tematu podejścia do pamięci, koncepcji zielonych upamiętnień i różnych typów upamiętniania. Następnie wydarzenie koncentrowało się na planowaniu pracy projektowej, komunikacji i koordynacji pracy na najbliższe miesiące pomiędzy partnerami. Celem tego spotkania była również integracja partnerów projektu oraz ustalenie efektywnego i przejrzystego modelu współpracy.

2. WARSZTATY PAMIĘCI PARTYCYPACYJNEJ – PAWŁÓWKA

W marcu w Tomaszowie Lubelskim i Pawłówce odbyły się uroczystości upamiętniające miejsce pochówku trojga żydowskich dzieci: Rywki, Bałki i Jankiela, zamordowanych podczas Zagłady i pochowanych w pobliżu ich domu na Pawłówce. Punktem kulminacyjnym warsztatów edukacyjnych była uroczystość oznaczenia tego miejsca drewnianą macewą. W warsztatach i uroczystości wzięli udział uczniowie I Liceum w Tomaszowie Lubelskim i uczniowie Szkoły Podstawowej w Michałowie, dyrektorzy szkół, przedstawiciele władz samorządowych, pracownicy muzeum, kilkoro mieszkańców, nauczyciele oraz lokalny chór. Odśpiewano modlitwę za zmarłych po hebrajsku, a jeden z uczniów odczytał psalm 23. Były to pierwsze warsztaty zrealizowane przez Fundację Zapomniane w ramach projektu MultiMemo. Dziękujemy Stowarzyszeniu Żydowski Instytut Historyczny oraz darczyńcy Szlomo-Albam-Stiftung za dofinansowanie warsztatów w Pawłówce „Punkty referencyjne” – tworzenia drewnianych macew.

3. SPACER KONSULTACYJNY – ŻYDOWSKI CMENTARZ NA BRÓDNIE

W kwietniu 2023 r. nasz partner, Fundacja Formy Wspólne, zorganizował spacer i spotkanie w ramach tzw. MultiMemo Community Labs, które dotyczyło cmentarza na Bródnie – najstarszej żydowskiej nekropolii w Warszawie, oraz projektu koncepcyjnego jego renowacji. Projekt ten zakłada ekspozycję ok. 40 000 macew, które obecnie niszczeją na zwałowiskach w centralnej części cmentarza. Pierwszą częścią spotkania był spacer po cmentarzu i zapoznanie się z niezwykłą i tragiczną historii tego miejsca, a także z jego stanem faktycznym. Dzięki temu uczestnicy mogli lepiej zrozumieć założenia projektu prezentowane przez architektów Fundacji w drugiej części wydarzenia w Muzeum Warszawskiej Pragi. W wydarzeniu oprócz mieszkańców wzięli udział aktywiści z Fundacji Forum Dialogu, badaczki wydziału antropologii i kulturoznawstwa, inżynierowie, architekci, oraz przedstawiciele Gminy Żydowskiej z Warszawy i Szwecji.

4. POLIFONIE PAMIĘCI. INCLUSIVE MEMORY OF WARSAW – JCC WARSZAWA

JCC Warszawa przeprowadziło w dniach 16-23 kwietnia 2023 r. serię wydarzeń “Polifonie pamięci. Inclusive Memory of Warsaw”, upamiętniających 80. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim z innej niż zwykle perspektywy. Celem serii wydarzeń było słuchanie i prowadzenie wielogłosowej narracji utkanej z pamięci uczestniczek i uczestników tych zdarzeń oraz ich potomków. Były to dyskusje, spacery, spotkania i projekty artystyczne, które pozwoliły na wielowymiarowe doświadczanie pamięci o powstaniu w getcie i żydowskich mieszkańcach miasta, które dziś dziedziczą warszawscy Żydzi i niosą dalej na wiele sposobów. Seria obejmowała: 1) spotkanie wokół książki „Kwestia charakteru. Bojowniczki z getta warszawskiego”; 2) koncert fortepianowy Michała Michalskiego, polskiego pianisty młodego pokolenia, który był hołdem złożonym mieszkańcom getta warszawskiego; 3) oddolne upamiętnienia powstania w getcie na placu Szmula Zygielbojma i okolicznych ulicach, które zakończyły się na Umschlagplatzu; 4) „Pamięć osobista” spotkanie z Józefem Henem – polsko-żydowskim publicystą, scenarzystą filmowym, dramaturgiem i autorem wielu książek, w tym biograficznych.

Foto. Piotr Kulisiewicz (JCC)

5. WARSZTATY PAMIĘCI PARTYCYPACYJNEJ – ZAMOŚĆ

Fundacja Zapomniane w dniach 10-11 maja zorganizowała w Zamościu uroczystość upamiętniającą miejsce pochówku rodziny żydowskiej Mendla, Chajki i Niury w miejscowości Zrąb, zamordowanych przez niemieckiego żandarma w ich domu. Wydarzenie poprzedzone było warsztatami edukacyjnymi, które rozpoczęły się od pokazu filmu dokumentalnego „Ukos Światła” w reżyserii Wojciecha Szumowskiego dla młodzieży z dwóch klas II Liceum w Zamościu. Po filmie odbyła się rozmowa z przedstawicielami Fundacji na temat działań nad przywracaniem pamięci o zapomnianych miejscach pochówku ofiar Zagłady w kontekście wydarzeń w miejscowości Zrąb. Drugiego dnia odbyły się warsztaty z laserem, podczas których uczniowie wspólnie z Fundacją przygotowali drewniany znacznik w kształcie macewy z inskrypcją zawierającą imiona ofiar, który następnie umieścili w miejscu pochówku rodziny żydowskiej w miejscowości Zrąb, położonej niecałe 15km od Zamościa.

6. STILL STANDING. POMNIK W RUCHU – WARSZAWA

W dniu 16 maja 2023 r. w przestrzeni miejskiej w Warszawie odbyła się akcja performatywna Still Standing. Wydarzenie rozpoczęło się przed pomnikiem Bohaterów Getta, a skończyło się na tarasie nad Kinem Muranów, znajdującym się na przeciwko dawnej Wielkiej Synagogi. „Still Standing” to działanie performatywne, w którym ciało traktowane jest jako żywa rzeźba powstająca w relacji do miejsca. Działanie wchodzi w dialog z historyczną choreografią izraelskiej choreografki Noi Eshkol przygotowaną przez nią na obchody 10. rocznicy powstania w getcie warszawskim i zaprezentowaną w 1953 roku w kibucu Lohamei Hageta’ot (Bojowników Getta) w Izraelu. W tym roku, 70 lat później, w ramach projektu MultiMemo nasz partner FestivALT wraz z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN oraz Mazowieckim Instytutem Kultury i PERFORM przygotowali je w nowej odsłonie w ramach obchodów 80. rocznicy powstania w getcie warszawskim. Pomyślane zostało jako upamiętnienie zburzenia Wielkiej Synagogi, które miało miejsce 16 maja 1943 roku, i tym samym jako gest zaprzeczenia intencji nazistowskich oprawców, która towarzyszyła jej zburzeniu. Wykorzystując ruch, choreografię i narrację, Still Standing stawia pytanie o troskę jako możliwą reakcję na to, co pozostało z historii – troskę, która przenosi nas nie tylko w przeszłość, ale także w teraźniejszość i ku przyszłości. Do projektu zostało zaproszonych 80 osób – mieszkańców Muranowa, ale także inne osoby zainteresowane przywołaniem pamięci.

Foto. M. Jaźwiecki (POLIN)

7. UPAMIĘTNIENIE ARCHIWUM RINGELBLUMA – WARSZTATY I DYSKUSJA O PAMIĘCI ZBIOROWEJ – WARSZAWA

18 czerwca 2023 roku nasza partnerska organizacja Formy Wspólne z Warszawy zgromadziła wszystkich interesariuszy – osoby fizyczne, przedstawicieli administracji i organizacji społecznych – zaangażowanych w stworzenie pomnika upamiętniającego Archiwum Ringelbluma, a także okolicznych mieszkańców. Celem spotkania było rozpoczęcie kolejnego etapu współpracy i dyskusji nad przyszłością pomnika oraz planami działań edukacyjno-kulturalnych służących podtrzymaniu pamięci o Archiwum i jego twórcach – grupie Oneg Szabat. Wydarzenie rozpoczęło się wspólnymi pracami mającymi na celu uporządkowanie terenu wokół pomnika, a następnie dokończenie sadzenia żywopłotu – ostatniego i dotychczas niezrealizowanego elementu upamiętnienia. Druga część wydarzenia odbyła się na Dworcu Muranów, gdzie organizatorzy przypomnieli historię związaną z planowaniem i projektowaniem upamiętnienia Archiwum, a następnie odbyła się dyskusja.

8. BIEGUNY PAMIĘCI. STRATEGIE ODBUDOWY TOŻSAMOŚCI CMENTARZA ŻYDOWSKIEGO NA BRÓDNIE.

W czerwcu 2023 r. Fundacja Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich rozpoczęła cykl spotkań dla społeczności lokalnej pt. „Bieguny pamięci. Strategie odbudowy tożsamości cmentarza żydowskiego na Bródnie”. Celem warsztatów jest przywrócenie pamięci o bródnowskim cmentarzu oraz włączenie w ten proces mieszkańców, aktywistów, organizacji społecznych oraz władz lokalnych. W trakcie pierwszego wydarzenia odbył się spacer po dwóch dużych cmentarzach żydowskich w Warszawie na przeciwległych brzegach Wisły, których historie są diametralnie różne. Pierwszy, to cmentarz na Bródnie prawie zupełnie zniszczony przez reżim powojenny i zapomniany. Dziś trwają na nim pionierskie badania i działania upamiętniające. Drugi, to cmentarz przy ulicy Okopowej, który nieprzerwanie służy lokalnej społeczności żydowskiej i jest tłumnie odwiedzany przez turystów i potomków. Dyrektorzy obu cmentarzy podczas oprowadzania przedstawili historie tych miejsc. Porównując losy obu cmentarzy rozmawialiśmy m.in o tym, jak przywrócić nekropolii na Bródnie jej kulturowy charakter.

9. FESTIVALT 2023 – KRAKÓW

FestivALT – 10 dniowy festiwal żydowskiej sztuki, aktywizmu i edukacji, to kolejne wydarzenie zorganizowane w ramach projektu MultiMemo, przez naszego partnera projektowego Stowarzyszenie FestivALT. W dniach 23.06-02.07.2023 odbyło się 24 wydarzenia o różnorodnym profilu: występy, dyskusje, miejskie spacery, warsztaty, wystawy, wykreowane przez autorów i artystów z Europy Środkowo-Wschodniej, Ameryki i Kanady. Tematyką festiwalu było pojęcie pamięci intersekcjonalnej, ze szczególnym uwzględnieniem „doykait” – słowa w języku jidysz, które można rozumieć jako „tu i teraz” lub „Hereness”. Była to idea spopularyzowana w okresie międzywojennym przez Bund (Żydowską Partię Socjalistyczną) i najczęściej łączona była z walką o prawa Żydów i autonomię kulturalną wszędzie tam, gdzie żyli Żydzi. Dla Bundu oznaczało to opowiadanie się za wzmocnieniem Żydów w Europie Środkowo-Wschodniej i zdecydowane domaganie się swojej ojczyzny w diasporze, zamiast bycia oddzielonym i zepchniętym do Izraela. W przypadku FestivALT użyliśmy pojęcia „Doykait” jako soczewki propagującej współczesną intersekcjonalną polską tożsamość żydowską.

10. WARSZTATY PAMIĘCI PARTYCYPACYJNEJ – KAŁUSZYN

Fundacja Zapomniane przeprowadziła 17.10.2023 r. partycypacyjne warsztaty upamiętniające, których tematem było upamiętnienie żydowskiej historii miasta, cmentarza żydowskiego i masowego grobu ofiar Holokaustu. Warsztaty były próbą przekształcenia stworzonej przez nas innowacyjnej praktyki upamiętniającej – zielonych upamiętnień – w wydarzenie partycypacyjne. Wydarzenie rozpoczęło się od projekcji filmu „Ukos Światła”, a po nim odbyło się spotkanie z potomkami kałuszyńskich Żydów, Wiktorią Kurtz i jej ojcem Arturem Kurtzem. Była to już trzecia wizyta Wiktorii w szkole w jej staraniach o budowanie długotrwałych relacji ze społecznością lokalną. Jednak dla jej ojca, syna kałuszyńskich Żydów, była to pierwsza wizyta w mieście i w Polsce. Celem warsztatów było włączenie lokalnej młodzieży – uczniów klas VII Szkoły Podstawowej w Kałuszynie – w proces długoterminowego zaangażowania w budowanie i pielęgnowanie lokalnej pamięci żydowskiej. Trzecią częścią warsztatów była rozmowa z architektką krajobrazu Natalią Budnik, która wraz z Victorią Kurtz przedstawiła młodzieży pomysł oznaczenia roślinnością granic cmentarza żydowskiego i masowego grobu (w myśl idei „zielonego upamiętnienia”). Wspólnie przedstawili pomysł i przynieśli do szkoły rośliny wybrane do sadzenia na cmentarzu. Po warsztatach rośliny zostały posadzone w doniczkach na terenie szkoły, aby młodzież mogła je pielęgnować przez całą zimę, a wiosną posadzić na cmentarzu.

WYSTAWA ARCHIWUM KRAJOBRAZU – WARSZAWA

Wystawa została zaprezentowana w Austriackim Forum Kultury w Warszawie w ramach Festiwalu Warszawa Singera, można ją było oglądać do 8 września 2023 roku. Krajobraz stanowi nie tylko tło, na którym rozgrywa się historia, ale jest również świadkiem i uczestnikiem zdarzeń, przechowując ślady, często nieoczywiste, które mogą być ważnym źródłem wiedzy dla badaczy przeszłości. Takie podejście zaowocowało nowymi perspektywami badawczymi, jak i działaniami z zakresu aktywizacji społecznej w celu mobilizacji pamięci skierowanej na marginalizowane grupy i wydarzenia. Nasze działania są wyrazem tego nowego podejścia do upamiętniania miejsc związanych z trudną historią Żydów, Polaków i Romów, na przykład pochówków ludności cywilnej. Efektem tych wysiłków była wystawa Archiwum Krajobrazu. Archiwum Krajobrazu opiera się na badaniach artystycznych miejsc pochówku przeprowadzonych przez Fundację Zapomniane. Wystawa omawia te ślady trudnej przeszłości, a także nowe narzędzia artystyczne oraz nowe cyfrowe techniki badania topografii bez fizycznej ingerencji, w jaki robiła to tradycyjna archeologia. Ekspozycja była próbą zaproponowania nowego podejścia do upamiętnień i pamięci, bardziej interdyscyplinarnego, łączącego zarówno sztukę, aktywizm, jak i naukę.

Uroczyste otwarcie wystawy zgromadziło 155 osób z 8 państw UE, a także z czterech krajów spoza UE. W ekspozycji uczestniczyło wielu badaczy i profesjonalistów z zakresu dziedzictwa kulturowego, przedstawicieli organizacji społecznych, liderów społeczności, edukatorów, a także decydentów (w tym przedstawicieli społeczności żydowskiej w Warszawie i organizacji odpowiedzialnych za zarządzanie dziedzictwem żydowskim). Nie zabrakło też turystów odwiedzających Warszawę z okazji festiwalu. Format festiwalu zagwarantował nie tylko frekwencję, ale też uwagę mediów w Polsce.

12. WARSZTATY PAMIĘCI PARTYCYPACYJNEJ – ŁĘCZNA

19 października 2023 r. w Łęcznej Fundacja Zapomniane przeprowadziła warsztaty dla młodzieży obok miejsca pochówku około 1000 Żydów z tejże miejscowości. Warsztat składał się z dwóch części, „zielonego” upamiętnienia i tworzenia „kamieni pamięci”. Pierwsza część była prowadzona przez architekta krajobrazu, Natalię Budnik, która zaangażowała młodzież w swój projekt polegający na wykorzystaniu rośliny w praktykach upamiętniania. Uczestnicy sadzili rośliny w okolicy miejsca pochówku oraz planowanego pomnika. Druga część była wynikiem współpracy z konserwatorką zabytków Magda Olszowską, która współuczestniczyła w projektowaniu pomnika w Łęcznej. W zajęciach wykorzystała swój pomysł tworzenia „kamieni pamięci” wykonywanych z mączki marmurowej i przy pomocy form silikonowych. Prowadząca po wyjaśnieniu młodzieży żydowskich praktyk pogrzebowych i znaczeniu kamieni w upamiętnieniu, instruowała młodych uczestników w trakcie własnoręcznego wykonywania „kamieni pamięci”. Zostały one przygotowane na ceremonię upamiętniającą, aby umieścić je na nagrobku zgodnie z tradycją żydowską.

Warsztaty odbyły się kilka tygodni przed ceremonią upamiętniającą (7.11.2023), w której uczestniczyli młodzież, mieszkańcy miasta, duchowni trzech wyznań, władze lokalne, przedstawiciele różnych organizacji społecznych, a także potomkowie Żydów z Łęcznej i społeczność żydowska z Lublina. Młodzież mogła zobaczyć rezultaty swojej pracy i umieścić “kamienie pamięci” obok pomnika.

13. FESTIWAL ZBLIŻENIA – GDAŃSK

Festiwal Zbliżenia, który odbył się w dniach 6 września – 12 listopada 2023 roku w Gdańsku, obejmował wydarzenia dotyczące relacji polsko-żydowsko-niemieckich, pozycji kobiet we współczesnym świecie oraz relacji i wzajemnego przenikania się kultur żydowskiej, polskiej i niemieckiej. W ramach Festiwalu odbyło się wiele wydarzeń:

Słuchowisko “Diabeł mieszkał w Europie” (07.09.2023) – inspirowane prawdziwymi wydarzeniami z czasów II wojny światowej – opowiada historię niemieckiego mieszkańca Gdańska, który, dzięki pomocy Polaków, uratował trzy żydowskie dziewczynki z obozu koncentracyjnego Stutthof. Po prezentacji słuchowiska odbyła się dyskusja z publicznością.
Koncert poezji “Kinot” (12.09.2023). Autor tekstów, Jarosław Lipszyc, tworzący poezję zainspirowaną żydowską literaturą elegijną i rytualną, wykonywał ją w muzycznej oprawie. Wydarzenie miało na celu wzbogacenie wiedzy uczestników na temat tradycji i kultury żydowskiej. Poezja poruszała problem utraty bliskich. Wśród uczestników byli ludzie w różnym wieku i pochodzący z różnych środowisk kulturowych i społecznych.
Koncert Mari K. “Di szajchesen – połączenia” (13.09.2023). W czasie koncertu wykonywano tradycyjne żydowskie pieśni przy użyciu współczesnych środków artystycznych. Pieśni wykonywano w języku polskim, jidysz i angielskim. Jidysz został zaprezentowany jako „żywy” i współczesny język.
Wykład “Wokół Wielkiej Synagogi” (14.09.2023): Spotkanie z autorem książki Jacekiem Bielakiem, która zawiera zbiór artykułów naukowych opowiadających nie tylko o największej żydowskiej świątyni zniszczonej przez nazistów, ale także o losie społeczności żydowskiej i jej wybitnych przedstawicielach. Uczestnicy mieli okazję zobaczyć zdjęcia Wielkiej Synagogi.
12 października 2023 roku zorganizowano warsztaty antydyskryminacyjne dla dzieci z Gdańskich Domów Dziecka. Mieszkają w nich dzieci w wieku od trzech do osiemnastu lat, których rodzice z różnych przyczyn nie mogą zapewnić im opieki rodzicielskiej, często też spotykają się z marginalizacją społeczną. Warsztaty miały na celu podniesienie świadomości dotyczącej dyskryminacji i poszerzenie wiedzy o społeczności żydowskiej w kontekście dyskryminacji. Zajęcia odbyły się w dwóch grupach wiekowych (8-11 lat i młodzieży12-15 lat). Nauczyli się, co to są stereotypy, jak je rozpoznawać, i jak reagować w sytuacjach przemocy.
7-8 listopada 2023 r., w Nowej Synagodze w Gdańsku, zorganizowaliśmy warsztaty artystyczne dla uczniów Szkoły Artystycznej w Gdańsku i dzieci z Gdańskich Domów Dziecka. Celem warsztatów było wspólne stworzenie instalacji artystycznej nawiązującej do wydarzeń Nocy Kryształowej w Gdańsku w listopadzie 1938 roku. Program warsztatów obejmował zdobycie podstawowej wiedzy na temat wydarzeń sprzed 85 lat, zapoznanie się z alfabetem żydowskim i stworzenie instalacji artystycznej. Istotnym celem warsztatów było szeroko pojęte integrowanie młodych ludzi. W rezultacie powstała instalacja artystyczna, która była elementem artystycznego otoczenia Gdańskiego Święta 85. rocznicy Nocy Kryształowej.
12 listopada 2023 r., w Nowej Synagodze w Gdańsku, ul. Partyzańskiego 7, odbyło się Gdańskie Święto 85. rocznicy Nocy Kryształowej. Celem wydarzenia było upamiętnienie pogromu społeczności żydowskiej dokonanego przez niemieckich nazistów w listopadzie 1938 roku. Ceremonia składała się z dwóch części. W pierwszej części głos zabrali: Michał Samet – przewodniczący Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Gdańsku, Aleksandra Dulkiewicz – Prezydent Miasta Gdańska, Kornelia Piper – Konsul Generalny Republiki Federalnej Niemiec w Gdańsku. Odbyło się otwarcie instalacji artystycznej wykonanej przez uczniów Szkoły Artystycznej w Gdańsku i dzieci z Gdańskich Domów Dziecka. Dyrektor Muzeum Gdańska, Waldemar Ossowski, wręczył młodym artystom książkowe prezenty. Pierwsza część zakończyła się wspólną modlitwą za ofiary Nocy Kryształowej i Holokaustu. W drugiej części, w Gdańsku, aktorzy przedstawili fragmenty książki “Podróżnik” Ulricha Aleksandra Boschwitza, opisującej wydarzenia Nocy Kryształowej. Czytających aktorów towarzyszyła muzyka na żywo. Po zakończeniu części artystycznej zgromadzeni zapalili świece przed Synagogą. W wydarzeniu wzięło udział około 70 osób, w tym członkowie społeczności żydowskiej w Gdańsku i mieszkańcy Gdańska i Trójmiasta

14. BRESLAU/WROCŁAW 1933-1949: STUDIA NAD TOPOGRAFIĄ ZAGŁADY

UMF zorganizował we Wrocławiu w ciągu dwóch dni, 23 i 24 listopada 2023, cykl trzech wydarzeń związanych z premierą książki „Breslau/Wrocław 1933 – 1949: Studia nad topografią Zagłady”, poruszającej tematykę związaną z projektem MultiMemo. Cykl obejmował: 1) sesję naukową, 2) sesję publiczną w ramach cyklu OP_BOOKS oraz 3) spacer miejski po miejscach żydowskich związanych z historią Zagłady omawianą w książce. UMF wraz z partnerami, Politechniką Drezdeńską, Katedrą Judaistyki Uniwersytetu Wrocławskiego, Fundacją OP ENHEIM i Niemiecko-Polską Fundacją Ochrony Zabytków Kultury zaprosił społeczność akademicką i szeroką publiczność Wrocławia na cykl spotkań z redaktorami Marią Luft i prof. Tim Buchen oraz współautorami książki: Annelies Augustyns, Karoliną Jarą, Agnieszką Jabłońską i Danielem Ljunggrenem.

W książce, która była tematem naszego cyklu wydarzeń, autorzy rzucają nowe spojrzenie na historię Holokaustu we Wrocławiu. Interdyscyplinarny zespół wybrał różne perspektywy i konteksty, w których wykluczenie, prześladowania i eksterminacja zachodziły w przestrzeni miejskiej oraz zrekonstruował miejsca i sfery życia Żydów: pracę i mieszkanie, religię i politykę, sztukę i kulturę. Skutki Zagłady badano także z perspektywy czasu – np. w odniesieniu do cmentarzy, kartografii miejskiej, wspomnień o Wrocławiu czy źródeł archiwalnych dotyczących Zagłady. Rozmowy w ramach cyklu wydarzeń dotyczyły m.in.: znaczenia topografii oraz przyjętego nietypowego przedziału czasowego badań, 1933–1949, w odróżnieniu od zwyczajowego spojrzenia na historię Wrocławia przed i po 1945 r. Przyjęta perspektywa pozwoliła nam dostrzec przenikanie się światów, przedwojennego i powojennego oraz dostrzec ciągłość niektórych procesów, jak funkcjonowanie szkoły w budynku przy obecnej ulicy Żelaznej, likwidacja cmentarza żydowskiego przy ulicy Gwarnej, czy współczesne wyzwania związane z upamiętnieniem niektórych miejsc, jak np. terenu po Nowej Synagodze przy ul. Łąkowej, gdzie do dziś znajdują się XIX-wieczne fundamenty budowli.

Książka jest efektem kilkuletnich prac badawczych międzynarodowego interdyscyplinarnego zespołu składającego się z 22 osób z 6 krajów, prowadzonych w latach 2018–2021 przez Politechnikę Drezdeńską. Została opublikowana w październiku 2023 roku przez Neofelis Verlag, a teksty zostały napisane w języku angielskim lub niemieckim. Link do publikacji. Link do fotoreportażu z publicznej inauguracji książki.