Kolekcja Hugo Kolkera
Rodzina Kolkerów działała w przedwojennym Breslau na wielu polach – przemysłowym, publicznym oraz artystycznym. Hugo Kolker (1845 – 1915) kierował rafinerią oleju i fabryką smarów maszynowych, obowiązki zawodowe dzielił ze swoim bratem Brunonem Kolkerem (ur. 1848 w Breslau), a po jego śmierci z siostrzeńcem Maxem (ur. 1881 w Breslau) oraz Hugo Naphtalim (ur. 1857 w Reichenau, dzisiejszym Dzierżoniowie). Ta rodzina przedsiębiorców należała też do kulturalnej elity Breslau. Łączyło ich nie tylko upodobanie do sztuki współczesnej, ale także to, że przekazali tę pasję kolejnym pokoleniom. Ich córki zostały prominentnymi marszandkami, historyczkami sztuki i mecenaskami artystów. Aby w pełni zrozumieć znaczenie i oddziaływanie tej rodziny na życie artystyczne międzywojennych Niemiec, trzeba przedstawić rodzinne powiązania Kolkerów, Glaserów i Naphatlich.
Hugo Kolker i jego żona Natalie z domu Glaser mieli jedną córkę – Elsę, która urodziła się w 1878 roku. Elsa w 1903 roku poślubiła swojego kuzyna Curta Glasera. Wedle świadectw współczesnych (na przykład Hugo Perlsa) miała ona bardzo duży wpływ na ukształtowanie się artystycznych ambicji męża. Curt Glaser, zainspirowany przez Elsę, ale i wspierany finansowo przez teścia, rozpoczął studia z zakresu historii sztuki pod kierunkiem słynnego specjalisty Heinricha Wölfflina. Hugo Kolker zachęcał młodą parę do stworzenia własnej kolekcji sztuki, a także udostępnił im środki na pierwsze zakupy – małżonkowie swój pierwszy obraz van Gogha kupili już rok po ślubie.
Curt Glaser systematycznie zdobywał wiedzę w dziedzinie sztuki, a nawet został uznanym historykiem sztuki, czego przejawem jest to, że w 1909 r. nominowano go na kuratora zbiorów graficznych berlińskich muzeów. Piętnaście lat później mianowano go natomiast na dyrektora nowo powstałej Kunstbibliothek w Berlinie. Wśród wielu publikacji Glasera należy wspomnieć pierwszą monografię Edvarda Muncha, którą zadedykował swemu teściowi Hugo Kolkerowi. Elsa i Curt Glaser należeli do najważniejszych mecenasów i marszandów sztuki współczesnej w Niemczech, a ich dom przy Prinz-Albrecht-Strasse był ważnym miejscem na artystycznej mapie Berlina. Również imponująca kolekcja sztuki nowoczesnej zgromadzona przez Hugo Kolkera powstała w dużej mierze dzięki pośrednictwu Curta Glasera. To on zwrócił się bezpośrednio do Edvarda Muncha, aby zakupić jego dzieło „Robotnicy na śniegu”. Z czasem między artystą a rodziną rozwinęła się wieloletnia znajomość, a sam Munch sportretował wielu jej członków. Hugo dzięki zaprzyjaźnionemu malarzowi Hansowi Purmannowi poznał także Henriego Matisse’a, od którego zamawiał obrazy dla swego zięcia, m.in. „Nasturcje z obrazem”, „Taniec” i „Atelier ze złotymi rybkami”. W kolekcji Kolkera znajdowały się płótna Lovisa Corintha, André Deraina, Ferdinanda Hodlera, Maxa Liebermanna, Maxa Slevogta i Pabla Picassa. Obok malarstwa Kolker gromadził także rysunki, z których warto wymienić choćby kompozycję tuszem przedstawiającą chłopca z psem Édouarda Maneta czy szkic autorstwa Adolpha von Menzela. W posiadaniu Kolkera znajdowały się również rzeźby, w tym wykonana z brązu „Siedząca dziewczyna” Georga Kolbe.
Hugo Kolker w latach 1904 – 1915 piastował urząd konsula Portugalii w Breslau. Po nim funkcję tę objął jego siostrzeniec i współwłaściciel rafinerii Max Kolker. Rodzina Kolkerów, jak widać, nie tylko wspólnie prowadziła dobrze prosperujące przedsiębiorstwo, udzielała się w życiu publicznym miasta, ale i żywo uczestniczyła w środowisku artystycznym epoki. Najmłodsza siostra Maxa Kolkera, Käthe, poślubiła w 1910 roku historyka sztuki i marszanda Hugo Perlsa. Na ich zlecenie młody architekt Mies van der Rohe wzniósł willę Haus Perls w Berlinie-Zehlendorfie, która wkrótce zapełniła się dziełami sztuki. Małżeństwo Perslów, które posiadało jeden z największych zbiorów grafik Muncha, zostało także sportretowane przez norweskiego artystę. Po rozwodzie w 1931 roku Käthe Perls prowadziła galerię dzieł sztuki w Paryżu.
Młodszy brat Curta, Paul Glaser, również handlował dziełami sztuki, a jego małżonką była siostra Käthe – Elly z domu Kolker. Zachował się jej list, w którym prosi Edvarda Muncha o możliwość odwiedzenia jego atelier w Oslo. Jak widać, fascynacja sztuką dotyczyła niemal wszystkich członków rodziny Kolker i Glaser.
Anna Naphtali (ur. 1900), córka Hugo Naphtaliego, czyli partnera i współwłaściciela rafinerii założonej przez Hugo Kolkera, także aktywnie uczestniczyła w rynku sztuki. W jej rodzinnym domu przy Kleinburgstraße 7 (obecnie ul. Januszowicka 7) wisiała zgromadzona jeszcze przez jej ojca kolekcja, w której znalazły się płótna czołowych europejskich malarzy XIX wieku, w tym Courbeta i Pissarra, a także prace kolejnej generacji artystów: Maurice de Vlamincka i Paula Signaca. Nie brakowało w niej również artystów rodzimych: Anselma Feuerbacha, Maxa Liebermanna, Maxa Slevogta, Wilhelma Leibla, Lovisa Corintha oraz Wilhelma Trübnera. Córka odziedziczyła pasję ojca, a po studiach z zakresu historii sztuki poślubiła w Monachium berlińskiego marszanda Georga Caspariego. Wspólnie prowadzili w centrum miasta renomowaną galerię sztuki, która mieściła się w Pałacu Eichthal. Na parterze znajdowały się przestronne sale wystawowe, była tam też pokaźna biblioteka. Po nagłej śmierci męża w 1930 roku Anna Caspari kontynuowała swoją działalność na rzecz sztuki i samodzielnie prowadziła galerię sztuki w Monachium.
Dziś o rodzinie Kolkerów przypomina imponujący grobowiec rodzinny, który znaleźć można na cmentarzu przy ulicy Ślężnej we Wrocławiu. Został on zaprojektowany przez architekta uznawanego za jednego z najwybitniejszych w XIX stuleciu w Niemczech, Edwina Opplera. Oppler był między innymi projektantem Nowej Synagogi w Breslau, drugiej co do wielkości synagogi na terenie Niemiec. Została ona wzniesiona w stylu neoromańskim, w tej samej stylistyce, co mauzoleum rodzinny Kolkerów. Imponujące rozmiary, jak i bogate ornamenty grobowca, nawiązują do sztuki romańskiej, dowodzą prestiżu i wysokiego statusu społeczno-ekonomicznego, jakim cieszyła się rodzina Kolkerów w dawnym Breslau.
Literatura:
Vierte Ausstellung von Werken moderner Meister aus Breslauer Privatbesitz vom 17. April bis 14. Mai, Schlesisches Museum der bildenden Künste, Breslau 1911.
Paul Cassirer, Hugo Helbing, Deutsche und französische Meister des 19. und 20. Jahrhunderts aus Berliner, Breslauer und anderem Privatbesitz, Berlin 1927 (Aukcja z 17.05.1927).
Der Sammler Curt Glaser / The Collector Curt Glaser: Vom Verfechter der Moderne zum Verfolgten, red. Anita Haldemann, Judith Rauser, 2022.
